Personel spawalniczy – egzaminowanie operatorów spawania.

Autor- Przemysław Zmitrowicz – Rzeczoznawca, Autoryzowany Inspektor ASME

Personel spawalniczy – egzaminowanie operatorów spawania.

      W artykule przedstawię temat, o który często pytają moi Klienci, a mianowicie wymagania dotyczące kwalifikowania operatorów dla zmechanizowanego i automatycznego spawania. Zgodnie z definicją zawartą w normie PN-EN ISO 14732, operator spawania to osoba, która kontroluje lub dostosowuje parametry spawania podczas zmechanizowanego lub automatycznego procesu.

      Celem wprowadzenia normy PN-EN ISO 14732, było stworzenie podstaw do wzajemnego uznawania przez jednostki egzaminujące świadectw egzaminu kwalifikującego, potwierdzających kompetencje operatorów spawania w różnych obszarach zastosowania tych procesów. 

Założenie jest jednak takie, że jeżeli w normie dotyczącej zastosowania danego wyrobu zostały określone ostrzejsze kryteria egzaminowania, to wtedy należy je zastosować w połączeniu z wymaganiami omawianej normy. Drugim założeniem jest to, że operator spawania ukończył szkolenie lub ma odpowiednią praktykę przemysłową w zakresie swoich kwalifikacji. 

      Przed przystąpieniem do egzaminu kwalifikującego należy zatem potwierdzić (udowodnić), że dana osoba posiada udokumentowane spełnienie powyższych wymagań. Należy zwrócić uwagę, że operator spawania zachowuje swoje uprawnienia z wiedzy dotyczącej technologii spawania jedynie wówczas, gdy regularnie wykonuje prace związane ze spawaniem w swoim zakresie kwalifikacji. 

Przeprowadzenie egzaminu teoretycznego z tego zakresu jest zalecane, ale nie jest obowiązkowe. 

       W załączniku B normy, podane zostały zagadnienia dotyczące technologii spawania, które powinien znać operator spawania, aby zapewnić przestrzeganie warunków technologicznych i powszechnie stosowanej praktyki przemysłowej.

 Główne wymagania dotyczą wiedzy z zakresu:
• stosowanego sprzętu spawalniczego,
• kwalifikowanej metody spawania,
• spawanych materiałów podstawowych,
• materiałów dodatkowych do spawania,
• zasad bezpieczeństwa i zapobiegania wypadkom,
• badań wizualnych złączy spawanych.

Natomiast obowiązkowy jest egzamin z wiedzy dotyczącej obsługi stanowiska do spawania w zakresie opisanym w załączniku A normy. 

Jest to zakres wiedzy teoretycznej, którą powinien dysponować operator spawania, aby zapewnić przestrzeganie warunków technologicznych i powszechnej praktyki przemysłowej danego procesu spawania. 

      Zakres egzaminu teoretycznego z wiedzy dotyczącej obsługi stanowiska do spawania powinien obejmować:

• kolejność operacji oraz procedur w danym procesie,
• przygotowanie złącza i wykonania połączenia w danym procesie,
• rodzajów niezgodności w danym procesie,
• zakresu kwalifikacji operatora spawania,
• przebiegu procesu spawania.

      Egzamin(-y) teoretyczny powinien być przeprowadzony według jednej z podanych metod lub ich kombinacji:

a) test pisemny (wielokrotnego wyboru),
b) egzamin ustny według zestawu pisemnych pytań,
c) test komputerowy,
d) egzamin demonstracyjny lub obserwacyjny według zbioru pisemnych kryteriów.

Przeprowadzenie egzaminu(-ów) teoretycznych, zaleca się udokumentować na świadectwie egzaminu operatora spawania.

     Zgodnie z definicją, automatyczne spawanie to proces, podczas którego wszelkie operacje przebiegają bez ingerencji operatora, czyli ręczne nastawianie zmiennych spawania przez operatora nie jest możliwe w trakcie trwania procesu.
Spawanie zmechanizowane, to proces podczas którego warunki utrzymywane są w sposób mechaniczny lub elektroniczny i mogą być zmieniane ręcznie w trakcie trwania procesu.

METODY KWALIFIKOWANIA

      Operatorzy spawania powinni być kwalifikowani według jednej z czterech metod opisanych w normie:

a) kwalifikowanie na podstawie badania technologii spawania według odpowiedniej części ISO 15614
b) kwalifikowanie na podstawie badania przedprodukcyjnego spawania według normy ISO 15613 – jest to równorzędne z kwalifikowaniem technologii spawania badanie procesu, wykonane jednak z użyciem niestandardowego złącza próbnego, reprezentującego warunki produkcyjne,
c) kwalifikowanie na podstawie złącza próbnego według odpowiedniej części ISO 9606
d) kwalifikowanie na podstawie badania produkcyjnego lub badania losowego – jest to badanie procesu spawania w warunkach produkcyjnych na stanowisku do spawania, na elementach produkcyjnych, uproszczonych złączach próbnych, prowadzone przed rozpoczęciem produkcji lub w czasie przerwy w regularnej produkcji lub badanie elementów aktualnie podlegających spawaniu pobranych losowo z bieżącej produkcji.

      Egzamin kwalifikacyjny powinien odbywać się zgodnie ze wstępną instrukcją technologiczną spawania (pWPS) lub instrukcją technologiczną spawania (WPS), opracowaną na podstawie odpowiedniej części normy ISO 15609.
W przypadku, gdy procesy spawania łukowego kwalifikowane są według metody c) lub d), to badania i kryteria akceptacji spoin czołowych i pachwinowych powinny być zgodne z odpowiednią częścią normy ISO 9606, a dla spoin łączących rury z płytą sitową zgodne z normą ISO 15614-8, chyba że w normie dotyczącej zastosowania określono inaczej.
Natomiast, gdy do procesów spawania łukowego stosuje się metody a), c) i d), a także dla metody b) odnoszącej się do normy ISO 15614, kwalifikowanie technologii napawania zgodnie z normą ISO 15614-7 wymaga badania wizualnego, badania na wykrywanie pęknięć powierzchniowych (magnetyczno-proszkowe lub penetracyjne) i próbę zginania tylko w przypadku, gdy operator spawania zastosował kwalifikowaną instrukcję technologiczną spawania (WPS).
Jeżeli do innych procesów spawania stosuje się metodę c) lub d), kwalifikowanie należy przeprowadzić zgodnie z odpowiednią normą. 

      Jeżeli odpowiednia norma nie określa żadnych wymagań i kryteriów oceny, to jako minimum należy przeprowadzić badania wizualne złącza próbnego i pobrać co najmniej jeden zgład do badań makroskopowych, lub w przypadku spoin czołowych przeprowadzić badania objętościowe. 

Kryteria akceptacji należy określić jak w odpowiedniej międzynarodowej instrukcji technologicznej spawania.

ZMIENNE ZASADNICZE I ZAKRES KWALIFIKOWANIA

Zmiana poniższych zmiennych dla procesu: automatycznego i zmechanizowanego, wymaga ponownego kwalifikowania-

Automatyczny proces spawania:
• zmiana procesu spawania (z wyjątkiem odmian procesu 13 zdefiniowanych w ISO 4063),
• spawanie z sensorem łuku spawalniczego lub bez i/lub układem śledzenia złącza,
• zmiana z techniki spawania jednościegowego z jednej strony na wielościegowe z jednej strony (ale nie odwrotnie),
• zmiana rodzaju stanowiska do spawania (łącznie ze zmianą układu sterowania robota),
• zmiana ze spawania z sensorem łuku spawalniczego i/lub układem śledzenia złącza na spawanie bez sensora łuku spawalniczego i/lub układu śledzenia złącza (ale nie odwrotnie).

Zmechanizowany proces spawania:
• zmiana procesu spawania (z wyjątkiem odmian procesu 13 zdefiniowanych w ISO 4063),
• zmiana z bezpośredniej kontroli wizualnej na zdalną kontrolę wizualną i odwrotnie,
• rezygnacja z automatycznej kontroli długości łuku spawalniczego,
• rezygnacja z automatycznego układu śledzenia złącza,
• dodanie pozycji spawania innych od dotychczas kwalifikowanych według normy ISO 9606-1,
• zmiana z techniki spawania jednościegowego z jednej strony na wielościegowe z jednej strony (ale nie odwrotnie),
• rezygnacja z podkładki technologicznej,
• rezygnacja z wkładki spoiwa.

     Inne zmienne procesu spawania nie podlegają ograniczeniom jeżeli operator spawania pracuje według kwalifikowanej instrukcji technologicznej spawania (WPS). Każda zmiana zmiennych zasadniczych egzaminu kwalifikacyjnego poza dopuszczalny zakres wymaga przeprowadzenia nowego egzaminu i wystawienia nowego świadectwa kwalifikacyjnego.

OKRES WAŻNOŚCI

     Ważność kwalifikowania operatora spawania rozpoczyna się od daty wykonania złącza próbnego, pod warunkiem że przeprowadzone zostały wymagane badania i uzyskano wynik pozytywny. 

Każde świadectwo egzaminu kwalifikacyjnego należy potwierdzać co sześć miesięcy, w przeciwnym razie traci ono ważność.

     Potwierdzenie ważności powinno być wykonane przez osobę odpowiedzialną za spawalnictwo w danym przedsiębiorstwie lub egzaminatora (jednostkę egzaminującą). Jest to potwierdzenie, że operator spawania pracował w zakresie swoich kwalifikacji i przedłuża ważność tych kwalifikacji na okres kolejnych sześciu miesięcy.

      Przedłużanie kwalifikowania powinno być okresowo sprawdzane przez egzaminatora (jednostkę egzaminującą), za pomocą jednej z trzech metod:

a) operator spawania powinien co sześć lat zdać ponowny egzamin,
b) co trzy lata dwa złącza, które zostały wykonane w ciągu ostatnich sześciu miesięcy okresu ważności, powinny być poddane badaniom radiograficznym lub badaniom ultradźwiękowym albo badaniom niszczącym, a ich wyniki powinny być udokumentowane. Poziomy jakości dla niezgodności spawalniczych powinny być takie, jak określono w normach dotyczących zastosowania. Badane złącze powinno odzwierciedlać pierwotne warunki egzaminowania. Te badania przedłużają kwalifikacje na następne trzy lata.
c) każde świadectwo egzaminu kwalifikującego jest ważne, dopóki jest ono potwierdzane co sześć miesięcy (tak jak opisano to powyżej) i jeżeli spełnione zostały następujące warunki:
• operator spawania pracuje dla tego samego wytwórcy, dla którego jest kwalifikowany i który jest odpowiedzialny za wytwarzanie wyrobu,
• u wytwórcy zweryfikowano spełnienie wymagań według normy ISO 3834-2 lub ISO 3834-3,
• wytwórca udokumentował, że operator spawania wykonywał złącza o akceptowalnej jakości zgodnie z normami dotyczącymi zastosowania.

Pozdrawiam!

I do następnego artykułu!

Przemysław Zmitrowicz
Rzeczoznawca, Autoryzowany Inspektor ASME
Tel. 724 900 952

=====================================
TÜV Thüringen uczestniczy w procesie kwalifikowania operatorów spawania jako Jednostka Notyfikowana (NoBo: 0090). Świadectwo egzaminu kwalifikacyjnego operatora spawania wystawiane przez naszą Jednostkę potwierdza spełnienie zasadniczych wymagań w odniesieniu do personelu wykonującego połączenia nierozłączne, które zawarte są w Załączniku I, punkt 3.1.2 – Dyrektywy Ciśnieniowej 2014/68/UE.

Bibliografia:
[1] PN-EN ISO 14732:2014-01 „Personel spawalniczy – Egzaminowanie operatorów spawania oraz nastawiaczy zgrzewania dla zmechanizowanego i automatycznego spawania / zgrzewania metali”